Położony na północnym wschodzie Włoch, region Friuli-Venezia Giulia kusi zmysły swoją różnorodnością: natury, kuchni, sztuki, wina, historii i tradycji, na obszarze, na którym w mniej niż dwie godziny można zobaczyć Alpy, Dolomity i Morze Adriatyckie. To miejsce, gdzie winorośle opowiadają wielowątkowe historie. Ten eklektyczny zakątek Italii odkrywa przed podróżnikami prawdziwe bogactwo możliwości zwiedzania i… smakowania.
Zdala od tłumów wielkich miast Friuli-Venezia Giulia fascynuje tych, którzy szukają czegoś więcej niż jedynie pięknych widoków. Tutejsze wino i kuchnia opowiadają historie ludzi i miejsc od wieków łączących lokalne tradycje z wpływami sąsiednich krajów. Znajdziemy tu wina o niepowtarzalnym charakterze, autentyczne potrawy oraz wydarzenia, które przybliżają kulturę i dziedzictwo tego regionu.

Zaczarowany eklektyzm smaku

Wielokulturowe korzenie regionu zapisane są w produktach najwyższej jakości, bo region graniczący z Austrią i Słowenią, przez wieki czerpał z różnorodnych wpływów kulturowych. W rezultacie kuchnia i winiarstwo tego miejsca stanowią unikalne połączenie smaków włoskich, austriackich, słoweńskich i ogólnie obszarów środkowoeuropejskich określanych jako „Mitteleuropa”. Ta mieszanka sprawia, że można tu spróbować dań i win, których próżno szukać w innych częściach Włoch. Wino z Friuli-Venezia Giulia jest cenione za wyjątkową jakość i charakter – to tutaj powstają jedne z najlepszych białych win w kraju, a wśród nich szczególną sławą cieszy się szczep Friulano oraz rześkie Sauvignon Blanc i Ribolla Gialla. Obok doskonałych win Friuli-Venezia Giulia jest stolicą znanego na całym świecie deseru tiramisù, szynki Prosciutto di San Daniele DOP, wędzonej szynki Prosciutto di Sauris, wędliny Pitina, czy produkowanego tu od wieków sera Montasio DOP. Nie dziwi więc, że Ambasada Włoch w Polsce, we współpracy z władzami regionu, zdecydowała się poświęcić ważne wydarzenia IX Tygodnia Kuchni Włoskiej na Świecie, takie jak warsztaty wina Master Class i kolacja galowa, regionowi Friuli-Venezia Giulia, aby osoby zainteresowane i przedstawiciele sektora mogli spróbować bogatej różnorodności włoskiej kultury winiarsko-gastronomicznej, nie zawsze znanej miłośnikom kuchni włoskiej z innych krajów.

Enoturystyka – szlaki wina i historii

Turyści z Polski mogą odkrywać uroki regionu, podróżując słynnym Szlakiem Wina i Smaków Friuli-Venezia Giulia (Strada del Vino e dei Sapori), który obejmuje liczne winnice, miejsca oferujące dania i produkty najwyższej jakości, restauracje i gospodarstwa agroturystyczne. Każdy przystanek na tej trasie to okazja, by spróbować lokalnych specjałów i zanurzyć się w relaksującej atmosferze włoskiej prowincji. Od historycznych winnic z obszarów DOC, jak Collio, wzgórza Colli Orientali del Friuli oraz Carso, po kameralne gospodarstwa rodzinne, winiarze chętnie dzielą się historią swoich wyrobów i tajemnicami ich produkcji.
W ciągu całego roku, w regionie organizowane są wydarzenia dla miłośników winiarskiej turystyki: od dużych wydarzeń jak Friuli Doc w Udine oraz Gusti di Frontiera („Smaki pogranicza”) w Gorycji, po lokalne festyny, podczas których można spróbować niszowych produktów.

Kuchnia z historią i charakterem

Friuli-Venezia Giulia to także raj dla smakoszy, gdzie różnorodność potraw odzwierciedla barwną przeszłość regionu. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych dań jest frico – zapiekanka z sera Montasio, ziemniaków i cebuli, chrupiąca z zewnątrz i delikatnie kremowa w środku. Ten tradycyjny przysmak serwowany jest często z polentą lub duszonymi warzywami, tworząc harmonijną kompozycję smaków. Również gulasz na bazie wołowiny, podawany z chlebem lub polentą, to ukłon w stronę wpływów „Mitteleuropy”.
Na nadmorskim wybrzeżu w okolicach Triestu można skosztować dań z owoców morza, w tym spaghetti alle vongole z delikatnymi świeżymi małżami. Natomiast wśród gór Alp Julijskich i Dolomitów często serwowane są dania sycące i proste, jak cjarsons – pierogi, których przepis jest zawsze inny dla każdej doliny, z nadzieniami ze słodko-słonej mieszanki z ziemniaków, rodzynek, mięty i cynamonu. Czarujący kontrast smaków w każdej potrawie świadczy o kulinarnej pomysłowości tutejszych kucharzy.

Więcej niż podróż

Friuli-Venezia Giulia to miejsce, które warto odwiedzić nie tylko dla wyśmienitego wina i jedzenia, ale również dla bogatej historii i kultury. Stare miasteczka, takie jak Cividale del Friuli, wpisane na listę UNESCO, kryją w sobie tajemnice minionych wieków, a nadmorski Triest z majestatycznym zamkiem Miramare przyciąga urokliwą atmosferą i śladami dawnej świetności. Nota bene to właśnie Castello Muramare "zagrał" Manderley w adaptacji filmowej (reż. Rivccardo Milani, 2007 r.) słynnej powieści Dahpne du Maurier "Rebeka", której poświęciłam posta na tym blogu kilka lat temu https://italiannawdrodze.blogspot.com/2013/06/rebeka-de-winter-utonea-w-triescie.html Co więcej, w 2025 roku Gorycja oraz Nova Gorica będą Stolicą Kultury – to świetna okazja do zobaczenia obu miast. Odwiedzając region jesienią, można podziwiać nie tylko złociste krajobrazy winnic, ale i uczestniczyć w licznych festiwalach, które celebrują lokalną kulturę i tradycje. (Źródło: FVG/Agencja Infinity, zdjęcia:Davide Monti, Fabrice Gallina, Ulderica da Pozzo)

Odległa zaledwie 25 km od Werony, usytuowana na południowym brzegu jeziora Garda - Peschiera del Garda zaliczana jest do grona najpopularniejszych, turystycznych met tego akwenu wodnego. W starożytności przecinała ją Via Gallica, łącząca największe miasta Niziny Padańskiej, począwszy od Gradum (Grado) poprzez Patavium (Padwę), Vicetia (Vicenzę), Verona (Weronę), Brixia (Brescię), Bergomum (Bergamo), Mediolanum (Mediolanu) do Augusta Taurinorum (Turynu). Współczesna droga krajowa Strada Statale 11 Padana Superiore w znacznej części przebiega antycznym traktem i ja również tego lata z jedną z moich Grup też "zawinęłam" do Peschiery. Jest urokliwa i nieskomplikowana "w obsłudze". Spacerek po niej, wzdłuż malowniczych kanałów odbywa się na zasadzie pętli, a co krok kuszą, rozstawione tuż nad wodną tonią lub na platformach pływających na kanale, ogródki lokali gastronomicznych. Zapach kawy i cornetti prosto z pieca miesza się z aromatem pasty i pizzy oraz ryb wrzucanych na ruszt prosto z jeziora. Tłumom towarzyszą nieco bezczelne kaczki i łabędzie, masowo wylegające na brzeg, gdyż liczą (i słusznie), że coś im skapnie z "pańskiego" stołu. W Peschierze zaczyna swój bieg (!) rzeka Mincio - wpływają w nią poprzez system kanałów przypominających z góry trójząb wody jeziora oblewające potężne mury największej atrakcji turystycznej, jaką jest twierdza z czasów Serenissimy, Najjaśniejszej Republiki Weneckiej, wpisana na listę UNESCO wraz z całym szeregiem jej podobnych, wzniesionych na tym terenie i ujętych w międzynarodowy projekt "Weneckie dzieła obronne między XVI a XVIII w". Dawne fortyfikacje są dziś jednym, wielkim parkiem-ogrodem, pelnym drzew, krzewów i kwiatów. Wielu turystów wynajmuje tutaj kajaki, aby je opłynąć. A także zgłębić tajniki "dziwnego", bo odwrotnego biegu Mincio,która po 78 km zasila Pad. Co jeszcze ciekawsze, z przeciwnej strony jeziora wpływa do niego rzeka Sarco. Wspólnie Mincio, Garda i Sarco tworzą jeden system wodny liczący aż 203 km! Wzdłuż rzeki Mincio aż do Mantui prowadzi szlak rowerowy (E7 Peschiera-Mantova), z wielkim finałem pod mantuańskim pałacem książęcym, który widać na poniższym zdjęciu (https://www.facebook.com/DucaleMantova/?locale=it_IT): Wracam jednak narracją do Peschiery. Panuje w niej niczym nieskrępowana atmosfera wakacyjnego luzu tak, że nawet ja postanowiłam jej ulec i poprosiłam policjanta z drogówki, abym mogła chwilę pokierować ruchem. Jak widać na zdjęciu otwierającym tego posta - stróż prawa mi na to pozwolił :) A co dzieje się w Peschiera del Garda poza sezonem? Dziś i jutro, czyli 1 i 2 listopada ma miejsce Targ Kreatywny, a na jego stoiskach sprzedawane będą wyroby rzemieślnicze, w tym produkty z lawendy uprawianej na zboczach morenowych wzgórz południowego brzegu jez. Garda (od strony Brescii), ciuchy, biżuteria i "tysiąc innych cudowności". W listopadzie też tubylcy przygotowują się do najważniejszego w życiu miasteczka wydarzenia - święta jego patrona, San Martino, czyli św. Marcina - w kalendarzu 11. dnia miesiąca. Jednak bogaty program obchodów startuje już za tydzień: Palio di San Martino, czyli wyścigi tradycyjnymi, weneckimi łodziami oraz spektakl pirotechniczny będą ich ukoronowaniem (zdj. Comune di Peschiera del Garda): Oto na koniec piękne zdjęcie twierdzy w Peschierze z lotu ptaka, "pożyczone" ze strony FB miejscowości: (zdj.https://www.facebook.com/PeschieraDelGardaOfficial/?locale=pl_PL)

Od 1 stycznia 2025 r. znajdująca się we włoskim regionie Fruli Wenecja Julijska, Gorycja (wł.Gorizia) i słoweńska Nova Gorica będą wspólnie realizować program Europejskiej Stolicy Kultury 2025. Będzie to pierwsza w historii transgraniczna ESK. Gorizia liczy ponad 1000 lat historii. Początkowo jeszcze jako wieś znalazła się w dobrach biskupa Akwilei, między XII w. a XVI w. pełniła rolę stolicy Hrabstwa Gorycji, aby potem, aż do zakończenia I wojny światowej znajdować się we władaniu Habsburgów (w międzyczasie przez chwilę okupowała ją Wenecja). Następnie została włączona do Królestwa Włoch. W 1948 r. w wyniku Traktatu Paryskiego podpisanego między Włochami a państwami alianckimi, granica między Italią a Jugosławią została ustalona tak, że niemal cała Gorycja z pięknymi zabytkami przypadła Włochom, a drugiej stronie jedynie nieatrakcyjne peryferia. W tym samym roku po jugosłowianskiej stronie powstało miasto Nova Gorica. Dziś symbolem dawnych czasów jest średniowieczny zamek, zaś XX-wiecznych, dziś już nieistniejących podziałów - tabliczka wmurowana w bruk Placu Europy/Piazza Trasalpina przypominająca przebieg dawnej granicy. To właśnie w tym miejscy staje co roku latem bar, którego połowa uplasowana jest po słoweńskiej, a druga połowa po włoskiej stronie. Serwowane jest tu Bezgraniczne Piwo, Borderless Ale. Pierwsze takie piwo z etykietką Borderless z dodatkiem naparu z płatków róż powstało w czasie pandemii, gdy zgłoszona została kandydatura Novej Goricy do konkursu na Europejską Stolicę Kultury i miało być wyrazem nadziei na lepsze czasy. Gdy ta nadzieja została ukoronowana wyborem, dwa browary: Reservoir Dogs Brewery i Antica Contea Birrificio połączyły siły produkując wspólnie piwo pod marką Borderless na większą skalę, które serwowane jest m.in. podczas wielkiego wydarzenia latem we wspomnianym wyżej, transgranicznym barze. Program Europejskiej Stolicy Kultury 2025 Gorycja-Nova Gorica właśnie został ogłoszony i obejmie nie tylko oba miasta, ale szeroki pas terenu po obu stronach granicy rozciągający się od Alp po Adriatyk. Muzyka, teatr, kulinaria, nowoczesne technologie, sport, moda, świat kobiet, niepełnosprawność, ekologia, natura - wymienione hasła tylko sygnalizują bogactwo tematyki. Zaplanowano występy Stinga, Alanis Morisette, Thirty Seconds to Mars. https://www.go2025.eu/en/discover/projects

Na wybierających się do Asyżu między 7 grudnia 2024 r. a 6 stycznia 2025 r. czeka mnóstwo wydarzeń mających na celu uczczenie świąt Bożego Narodzenia. W programie przewidziane są spektakle światła i dźwięku, czyli iluminacje obiektów sakralnych nawiązujące do oryginalnej wersji "Pieśni słonecznej" napisanej przez św. Franciszka, jak również źłóbki i żywe szopki - największe przed Bazyliką św. Franciszka oraz przed Bazyliką Matki Boskiej Anielskiej kryjącej w sobie Porziunkulę i miejsce zaśnięcia świętego z Asyżu. Tegoroczną nowością będzie natomiast "DeMusicAssisi Winter Edition", zimowy festiwal muzyki średniowiecznej przypominający dawne kolędy. Nie zabraknie stoisk ze świątecznymi, regionalnymi przysmakami i ozdobami. Dzieci przejadą się Bożonarodzeniową Kolejką, zajrzą do Domku św. Mikołaja, ale też posłuchają muzyki w wykonaniu mikołajowych bandów, obejrzą uliczne przedstawienia i animacje. Wisienką na torcie ma być występ Benedict College Gospel Choir z Południowej Karoliny, prawdziwy lider wśród zespołów w USA wykonujących tej rodzaj muzyki. Pełna wersja programu w języku angielskim i włoskim pod linkiem https://www.nataleassisi.it/en/ (Zdjęcia: https://www.facebook.com/nataleassisi)

Helianthus - naukowa nazwa tej rośliny z rodziny astrowatych została utworzona od greckich rzeczowników helios (słońce) i anthus (kwiat). Jakże trafnie, skoro rzeczywiście sam widok słonecznika kojarzy nam się z centralną gwiazdą Układu Słonecznego i wywołuje pozytywne uczucia. Sprawdziłam to podczas moich ostatnich dwóch pielgrzymek do Włoch, podczas których to właśnie sztuczny słonecznik zastąpił mi flagę organizatora. I jakkolwiek w ten sposób nie mogłam w pełni reklamować biura podróży (na szczęście grupa miała jeszcze jego zawieszki z logo), z drugiej strony widoczny z daleka, charakterystyczny kwiat pozwalał na szybsze odnalezienie się w tłumie - moi podopieczni "orientowali się" na słonecznik i bardzo to sobie chwalili. Natomiast przede wszystkim, jak zauważyłam, większość uśmiechała się na jego widok tak po prostu, spontanicznie, zaś część wręcz przyznawała, że budzi w nich radosne, miłe uczucia. Zatem pod egidą nietypowego, intensywnie żółtego drogowskazu wybrałam się z grupą do wyjątkowego miejsca w Apulii. Po raz enty chyba, bo większość moich tras w mijającym roku przecinało ten południowy region. Naszym celem była miejscowość Monte San't Angelo, gdzie znajduje się Bazylika - Sanktuarium św. Michała Archanioła, zbudowana nad Grotą Objawień. Tam Książe Aniołów miał ukazać się w 490 r. i mało tego, sam poświęcił ołtarz z powodu... opieszałości lokalnego biskupa (podoba mi się ten wątek "utarcia nosa" zwlekającemu zbyt długo duszpasterzowi). Miejsce będące celem pielgrzymek z całego świata wpisane jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, ale figuruje też na niej, co istotne osobno otaczająca kościół średniowieczna, jakże malownicza dzielnica Junno. Otynkowane na biało domki w zabudowie szeregowej okalają meandrujące uliczki wbite w skałę Półwyspu Gargano. Oglądany "z dołu", z perspektywy Tavoliere delle Puglie, czyli drugiej co do wielkości po Nizinie Padańskiej równiny Włoch, półwysep przypomina swoim szarym, ponurym kształtem wielką, niezgrabną górę błota - tak jakby dla żartu czy przekory ulepiło ją małe dziecko.
Sama nazwa Gargano ma pochodzić od imienia właściciela stada byków - jednemu z nich ukazał się po raz pierwszy św.Michał Archanioł we wspomnianym 490 r. Natomiast Junno sięga jeszcze czasów pogańskich, gdy na tych terenach oddawano cześć rzymskiemu, dość tajemniczemu bogowi Pilunno. Zdaniem historyków starożytności pełnił on rolę strażnika nowonarodzonych dzieci chroniącego je przed demonem Silvano. Starożytni rzymianie mieli całe legiony bogów, dotyczące wszystkich sfer ich życia i wykonywanych czynności, nierzadko powiązanych ze sobą kompetencjami. Tak było w przypadku Pilunno, obok którego plasowało się bóstwo o imieniu Intercidone, patronujące uderzeniom topora we framugę drzwi wejściowych, co miało przepłoszyć demony, a także Deverra odpowiadające za miotłę, którą symbolicznie wymiatało się za próg "złe" po narodzinach dziecka. Imię boga Pilunno wywodzone jest od pilon, co oznacza 'tłuczek', którym uderzało się we framugę drzwi wejściowych w tym samym celu, co toporem. Według antycznej mitologii Pilunno miał nauczyć ludzi mleć ziarno. Podobno to na miejscu jego świątyni stoi dziś S. Salvatore in Monte San't Angelo. Domeczki w Junno służyły ongiś najuboższym, stąd ich niewyszukana, a przez to urokliwa architektura. Najwyżej dwupiętrowe, o podwójnych, spadzistych dachach, z perspektywy sprawiające wrażenie zbudowanych jedne na drugich, gdyż pokrywają urwiste zbocze - dziś na parterze mieszczą sklepiki z lokalnymi przysmakami lub nastrojowe knajpeczki. Między ich fasadami kusi lazurem położona w dole Zatoka Manfredońska: W Junno urzeka mnie fakt, że nie jest idealna, "odpicowana" - widać odpadające tynki, obłażącą z bram farbę. Z okien zwieszają się płachty suszonych prześcieradeł. Zaułki, zaułeczki, place i placyki, załomki murów, za którymi pełno jest niespodzianek. I oczywiście graffiti, ale nieprzypadkowe: Moje grupy już tu były, a w przyszłym roku planuję wraz z biurem Królowa Pokoju sporo tras, w tym również wyprawę do Junno Zapraszam na słodko:)